Waar staat de antifascistische beweging Antifa voor?

Vandaag publiceer ik een groot portret over de antifascistische beweging Antifa. Deze explainer voert je in het kort langs de belangrijkste vragen en antwoorden over deze extremistische beweging.

Wat is Antifa?

De betekenis van Antifa zit al in de naam. Antifa is een internationale beweging die fascisme bestrijdt. De definitie van fascisme is daarbij nogal opgerekt. Antifa strijdt tegen fascisme, rechts-extremisme, rechtspopulisme en racisme.

Hoe heeft de beweging zich ontwikkeld?

De ontwikkeling en aantrekkingskracht van Antifa hangt van oudsher nauw samen met de ontwikkeling van het fascisme en rechts-extremisme.

Antifa is ontstaan waar het fascisme ontstond: in Italië. De opkomst van Mussolini in de jaren twintig lokte verzet uit van communisten, socialisten, anarchisten, maar ook van liberalen en christenen. Zij vormden gelegenheidscoalities en vochten tegen de fascisten van Mussolini. In de jaren dertig waren antifascisten vooral actief in Duitsland (tijdens de opkomst van Adolf Hitler) en Spanje (de burgeroorlog van 1936-1939). Uit het Spaanse antifascisme komt de leus ‘¡No pasarán!’ (ze komen er niet langs), een leus die nog steeds wordt gebruikt.

Die leus werd een strijdkreet in een van de belangrijkste momenten in het antifascisme: de Battle of Cable Street, die in 1936 in Londen plaatsvond.

Oswald Mosley, leider van de British Union of Fascists, wilde met twee- tot drieduizend partijleden demonstreren, maar werd opgewacht door zo’n twintigduizend antifascisten – een gelegenheidscoalitie van anarchisten, Ieren, Joodse groepen en socialisten. Het werd een ware veldslag en de fascisten moesten hun demonstratie afblazen.

Voor antifascisten is de Battle of Cable Street een voorbeeld van hoe fascisten met directe actie succesvol tegengehouden kunnen worden.

Voor antifascisten is de Battle of Cable Street van 1936 in Londen een voorbeeld van hoe fascisten succesvol tegengehouden kunnen worden

In de jaren vijftig en zestig leidde Antifa een sluimerend bestaan, net als het fascisme en rechts-extremisme. In de loop van de jaren zeventig en tachtig kwamen er nieuwe rechts-extremistische groepen op die zich in Europa vooral richtten tegen de komst van immigranten.

Vooral in Duitsland, waar vooral de invloed van anarchisten groot was, groeide de aanhang van Antifa. Ook in Nederland ontstonden er lokale groepen die rechts-extremisten in de gaten gingen houden en demonstraties verstoorden. Het Antifa zoals besproken in dit stuk ontstond in 1992, uit verschillende krakers- en anarchistische groepen.

In die tijd zijn er meerdere pogingen gedaan om nationale en lokale bewegingen te verenigen in een internationale beweging, wat leidde tot wat het anno 2018 nog altijd is: een goed georganiseerde coalitie van lokale en internationale ‘afdelingen’.

Sinds enkele jaren lijkt Antifa verder te groeien, in Europa als gevolg van de toenemende demonstraties tegen immigranten en moslims. In de Verenigde Staten door de opkomst van de extreemrechtse Alt-rightbeweging.

Over de omvang is niet met zekerheid iets te zeggen - ik sprak telkens met enkele mensen per ‘afdeling’. Wel zag ik in Nijmegen dat als de gelegenheid zich voordoet er zomaar ruim honderd (vooral lokale) mensen worden opgetrommeld.

Het doet vermoeden dat er een flexibele schil zit rondom een harde kern, die een stuk kleiner is. Het geweld lijkt ook toe te nemen aan beide kanten, getuige de massale vernielingen en rellen in Hamburg in juni 2017 en de dodelijke confrontatie van extreemrechts en Antifa in Charlottesville in augustus 2017.

Hoe is Antifa georganiseerd?

Er is geen centrale organisatie van Antifa. Er zijn geen officiële leiders, een hoofdkantoor ontbreekt, er is geen doctrine of huisideoloog en er zijn geen eisen waar mensen aan moeten voldoen om zich Antifa te noemen (behalve dat ze fascisme willen bestrijden). Antifa is een netwerkorganisatie.

De meeste antifascisten zijn actief in andere sociale bewegingen, zoals migrantenwerk, antiracisme, vakbonden, vrouwen- en LHBTQ-emancipatie, de vredes- en kraakbeweging en het ecologisch activisme. Ze treffen elkaar onder de noemer Antifa bij acties gericht op het tegengaan van fascisme, racisme en extreemrechts. Voor veel van deze activisten is de inzet voor Antifa dus een soort bijbaan.

Antifa in Nederland (Antifascistische Actie, AFA) is vooral lokaal georganiseerd, in bijvoorbeeld Utrecht, Amsterdam, Den Haag, Nijmegen en Noord-Nederland. Bij grote acties en demonstraties wordt samengewerkt tussen de verschillende lokale (en bij gelegenheid, zoals in Hamburg) internationale groepen.

Over de financiering van Antifa is weinig bekend. Waarschijnlijk zijn de operationele kosten vrij laag. Van het Emmaus (een keten van kringloopwinkels en opvang van dak- en thuislozen) ontvangt het XminY Solidariteitsfonds jaarlijks een gift. Dit fonds ondersteunt al jaren sociale bewegingen, waaronder antifascistische doelen.

In principe doet Antifa niet actief aan ledenwerving, omdat er geen organisatie is waar men lid van kan worden. Wie interesse heeft, kan zich aanmelden voor een demonstratie of in contact proberen te komen met een van de lokale afdelingen.

Wat zijn de doelen van Antifa?

Op het oog: het bestrijden van fascisme. In de praktijk richt Antifa zich echter tegen meer, vermoedelijk doordat zoveel antifascisten ook een achtergrond hebben in ander activisme. In Hamburg was het geweld bijvoorbeeld niet gericht tegen rechts-extremisten, maar tegen privébezit door (rijke) burgers en bedrijven.

Welke strategieën hanteren ze?

De eerste strategie is demonstraties verstoren van wat zij als fascisten zien. Ze proberen grote demonstraties te ontregelen door de looproute te blokkeren, door ruzies uit te lokken of door tegenstanders te overstemmen. Zo zijn Nederlandse Antifa steevast van de partij als Pegida of de N-VU ergens demonstreert.

De tweede strategie is gericht tegen personen. Rechts-extremisten worden ‘gedoxxed’: persoonlijke gegevens worden openbaar gemaakt. Werkgevers en familie worden gebeld in de hoop dat die het gedrag van de ‘fascist’ kunnen bijsturen.

In allerlei landen zijn antifascistische onderzoeksgroepen actief die personen en ontwikkelingen binnen extreemrechts in de gaten houden. Zij publiceren doorgaans geen adresgegevens, maar noemen rechts-extremisten wel bij naam en publiceren ook foto’s. In Nederland doet onderzoeksgroep Kafka bijvoorbeeld dit werk. In Engeland is er Searchlight, in Duitsland het Antifascistisches Infoblatt en in Frankrijk REFLEXes.

Soms worden rechts-extremisten ook thuis opgezocht. Of er wordt een Antifa-sticker op de voordeur geplakt, als waarschuwing

De derde strategie is intimidatie. Doxxen is daar een onderdeel van, maar soms worden rechts-extremisten ook thuis opgezocht. Of er wordt een Antifa-sticker op de voordeur geplakt, als waarschuwing.

Andersom gebeurt dat overigens ook. Antifascisten vinden hun persoonsgegevens soms ook online terug of krijgen ook weleens een rechtse activist aan de deur.

De vierde strategie is geweld. Hoewel antifascisten vaak benadrukken dat het geweld vooral uit zelfverdediging is, schuwt Antifa de inzet van geweld niet. Tijdens de G20-top in Hamburg in 2017 werden op grote schaal vernielingen aangericht. Voor de gemeenteraadsverkiezingen werd een 71-jarige flyeraar van het Forum voor Democratie belaagd – al is niet zeker dat Antifa daarachter zat. Antifa claimt gretig successen, maar hierna bleef het stil. Ook de antifascisten die ik sprak voor dit stuk zeiden van niets te weten.

Waarom dat geweld?

Antifa-leden praten het geweld goed door naar het verleden te wijzen. Voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog is het antifascisten niet gelukt het fascisme te keren, met desastreuze resultaten. Volgens antifascist en auteur Mark Bray verwerpt Antifa de klassiek liberale uitspraak ‘ik ben het niet eens met wat je zegt, maar ik zal jouw recht om dat te zeggen tot de dood toe verdedigen’, die vaak onterecht wordt toegeschreven aan Voltaire.

Bray: ‘Na Auschwitz en Treblinka zwoeren antifascisten om nazi’s de mond te snoeren, al zouden ze zich ervoor moeten doodvechten.’ Iedere fascistische dreiging, hoe klein ook, moet daarom in de kiem gesmoord worden.

Verder lezen over Antifa?

Lees het boek van Mark Bray, die we interviewden voor dit stuk. In Antifa: The Anti-Fascist Handbook spreekt de Amerikaan vele antifascisten over de hele wereld. Daarnaast gaat hij in op de historie van het antifascisme.
In The Anarchy Police: Militant Anti-Fascism as Alternative Policing Practice verkent Stanislav Vysotsky de alternatieven die anarchistische denkers aandragen ter vervanging van de rechtsstaat. Gegeven de vijandige houding van Antifa tegenover politie en justitie, en haar streven een soort zichzelf corrigerende samenleving na te streven, is het een interessant boek.
Hoogleraar Nigel Copsey, verbonden aan de Teesside University in Middlesborough, werkt momenteel samen met Kasper Braskén, onderzoeker aan de Finse Åbo Akademi University in Turku en Johan Lundin van de Universiteit van Helsinki aan een brede studie over antifascisme in de Scandinavische landen, onder de naam Antifascism in the Nordic Countries: New Perspectives, Comparisons and Transnational Connections.

Dit artikel is onderdeel van een langlopende serie over extreme politieke bewegingen. Deze serie wordt gesteund met een financiële bijdrage van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.